Het bewijzen van filiaties

Hoe bewijst u dat persoon A een kind is van persoon B? Of beter: dat de persoon in bron 1 dezelfde is als die in bron 2?

Genealogie is de wetenschap die zich bezig houdt met het onderzoeken van afstammingsrelaties oftewel filiaties (Latijn: filius/filia = zoon/dochter). En zoals bij elke wetenschap is het ook bij genealogie van belang dat deze relaties bewezen worden. Een stamboom waarvan de afstamming niet voldoende bewezen is, is gebouwd op drijfzand. Het is dus van belang dat u als onderzoeker weet hoe u aan voldoende bewijzen komt.

Wanneer u onderzoek doet in de burgerlijke stand, lijkt dat geen probleem te zijn. De aktes vormen immers het bewijs en als u de naam van de gemeente plus het jaar en het nummer van de akte noteert is dat bewijs genoeg. Denkt u. Toch is dat niet helemaal waar. Waar het bij genealogisch onderzoek in de kern om draait, is dat u aantoont dat de persoon die in bron 1 (bijvoorbeeld als kind in een geboorteakte) genoemd wordt dezelfde persoon is als degene die in bron 2 (bijvoorbeeld als bruidegom in een huwelijksakte) genoemd wordt.

Bij de meeste aktes uit de burgerlijke stand spreekt dat vanzelf. Namen, leeftijden of geboortedata, geboorteplaatsen en namen van ouders die in de aktes genoemd worden, zorgen er meestal voor dat het voor iedereen direct duidelijk is dat de persoon in de ene akte dezelfde is als die in de tweede akte. In dat geval mag u inderdaad volstaan met het vermelden van een bronverwijzing.

Maar lang niet altijd is het zo vanzelfsprekend. Spellingsvarianten en foutieve of ontbrekende gegevens in de aktes kunnen voor problemen zorgen. En bij oudere bronnen, zoals de DTB, is vanzelfsprekendheid eerder uitzondering dan regel. Dat het kind in het doopboek dezelfde is als de bruidegom in het trouwboek kan meestal pas vastgesteld worden na het opstellen van een meer of minder uitgebreide argumentatie. Want trouwboeken vermelden over het algemeen geen leeftijden, geboortedata of namen van ouders. Een simpele bronvermelding is dan dus niet voldoende, tenminste niet als u een wetenschappelijk bewijs wilt leveren.

Nu denkt u misschien dat dit voor u als hobbyist niet zo belangrijk is. Oké, misschien is het dan voor u niet zo hard nodig om dergelijke argumentaties vast te leggen. Maar als u ook voor u zelf niet op de juiste manier argumenteert, is de kans groot dat u afstammingsrelaties in uw stamboom opneemt die niet alleen niet bewezen zijn, maar die misschien zelfs onjuist zijn. Dat wilt u natuurlijk niet.

Hoe stelt u nu een dergelijke argumentatie op? Een voorbeeld: u hebt in een trouwboek een huwelijk gevonden tussen Harm Jans en Aaltje Hendriks. Nu wilt u de doopdata en de namen van hun ouders vinden. U kijkt in het doopboek van dezelfde plaats en vindt dat Harm Jans gedoopt is als zoon van Jan Harms en Grietje Arends en Aaltje Hendriks als dochter van Hendrik Pieters en Roelofje Geerts. Maar zijn die beide kinderen wel dezelfde als de bruid en bruidegom uit het trouwboek? Omdat aannemelijk te maken zet u de volgende stappen:

• U probeert eerst alle kinderen van Harm Jans en Aaltje Hendriks te achterhalen. Het zelfde doet u met alle kinderen van Jan Harms en Grietje Arends en met alle kinderen van Hendrik Pieters en Roelofje Geerts. Vervolgens past u de vernoemingsregels toe en kijkt of de namen van de kinderen van Harm Jans en Aaltje Hendriks corresponderen met die van hun ouders en hun broers en zussen. Zijn er onregelmatigheden in de vernoeming, dan kijkt u of daar voor de hand liggende redenen voor kunnen zijn. (Meer hierover vindt u de handleiding over vernoemen. Klopt het allemaal, dan is dat een argument dat de bruid en bruidegom inderdaad dezelfde zijn als de genoemde kinderen.
• U kijkt of er geen andere mogelijkheden zijn. Zijn er in dezelfde periode in dezelfde plaats of in de omgeving andere kinderen gedoopt met de namen Harm Jans of Aaltje Hendriks? Zo ja, dan zoekt u ook van deze kinderen alle broers en zussen op en vergelijkt ook van hen de naam van ouders en broers en zussen met die van de kinderen van Harm Jans en Aaltje Hendriks. Zijn er geen andere mogelijkheden, of kloppen de vernoemingen niet, dan is ook dat een argument dat de eerder gevonden Jan Harms en Grietje Arends dezelfde zijn als die uit het trouwboek. (Stel u zelf ook de vraag of de doopboeken wel compleet zijn. Hoe waarschijnlijk is het dat deze Harm Jans en Aaltje Hendriks helemaal niet in een doopboek voorkomen?)

Samenvattend komt het dus steeds hier op neer: u onderzoekt steeds alle mogelijkheden die er zijn en van elke mogelijkheid bepaalt u vervolgens hoe waarschijnlijk die is. Behalve op vernoemingen kunt u natuurlijk ook letten op namen van doopgetuigen, vroege versies van familienamen (of bijnamen), plaats- of boerderijnamen, enz. Uiteindelijk kiest u dan de mogelijkheid die u het meest waarschijnlijk lijkt. (Helaas: 100% zekerheid is vrijwel nooit te krijgen.) Wanneer er veel mogelijkheden zijn, ontkomt u er vaak niet aan om complete stambomen te reconstueren. Soms kunt u de knoop pas definitief doorhakken wanneer u een vrij compleet beeld hebt van de hele bevolking van een bepaalde plaats in de betreffende periode.

De argumenten die u er uiteindelijk toe brengen een keus te maken kunt u het beste kort samenvatten, bijvoorbeeld in het kladveld van de betreffende persoon of relatie in uw computerprogramma. Per geval kunt u beoordelen of het noodzakelijk is deze argumentatie op te nemen in uw uiteindelijke publicatie of dat een simpele bronverwijzing volstaat.